Dezadaptacyjne strategie zachowania – dlaczego to, co działa na chwilę, może nas dopaść w przyszłości?
Czasami w życiu napotykamy trudne sytuacje, które budzą w nas silne emocje – stres, lęk, niepokój. Każdy z nas ma swoje sposoby na radzenie sobie w takich chwilach. Niektóre strategie pomagają nam naprawdę stawić czoła wyzwaniom, inne natomiast… no cóż, na chwilę przynoszą ulgę, ale w dłuższej perspektywie raczej nas dobijają. Te drugie to właśnie dezadaptacyjne strategie zachowania. Działają na zasadzie „szybkiej naprawy”, ale ich długoterminowe skutki mogą prowadzić do jeszcze większego stresu i dyskomfortu.
Wyobraź sobie, że czeka Cię trudny egzamin na uczelni. Jestem pewien, że to uczucie niepokoju i wewnętrznego napięcia jest Ci znajome. W takiej sytuacji możesz poczuć chęć ucieczki – „Może jednak nie pójdę na ten egzamin?”. I faktycznie, w chwili, gdy podejmujesz decyzję o rezygnacji, od razu czujesz ulgę. Problem rozwiązany? Niekoniecznie! Prędzej czy później ten egzamin i tak trzeba będzie zdać, a napięcie, które teraz odsunąłeś, powróci – być może jeszcze silniejsze. To klasyczny przykład dezadaptacyjnego zachowania.
W przeciwieństwie do tego istnieją adaptacyjne strategie, które pomagają zredukować napięcie bez dodatkowych, długoterminowych konsekwencji. Zamiast unikać egzaminu, możesz np. poszukać wsparcia w nauce, podzielić materiał na mniejsze części, czy zorganizować sobie plan powtórek. Takie zachowania wymagają nieco więcej wysiłku na starcie, ale przynoszą trwałe korzyści.
Główne rodzaje dezadaptacyjnych strategii
1. Potwierdzenie – „Wiedziałem, że tak będzie”
To strategia, w której zachowujemy się tak, by potwierdzić nasze (często negatywne) przekonania o sobie lub o innych. Przykład? Masz przed sobą test teoretyczny na prawo jazdy. Zamiast porządnie się wyspać i powtórzyć materiał, spędzasz noc grając w gry komputerowe. Skutek? Test oblany, a Ty mówisz sobie: „Wiedziałem, że nie zdam”. W rzeczywistości jednak Twoje wcześniejsze zachowanie podświadomie „pomogło” Ci potwierdzić to przekonanie. Zamiast próbować, wybieramy drogę, która potwierdzi nasze wątpliwości i przekonania, nawet jeśli te przekonania są błędne. A co mogłoby się stać, gdybyś jednak poszedł spać wcześniej i przygotował się do egzaminu?
2. Kompensacja – „Muszę wiedzieć wszystko”
Kompensacja polega na nadmiernym wysiłku wkładanym w pewne działania, by ukryć swoje lęki i niepewności. Masz poczucie, że Twoja wiedza jest niewystarczająca, więc zamiast przygotować się do egzaminu w rozsądny sposób, zaczynasz czytać wszystko, co tylko się da – nawet, jeśli nie ma to już sensu. Próbujesz wypełnić tę pustkę nadmiarem działań, ale to tylko pogłębia Twój stres i poczucie braku kompetencji. Takie zachowanie zamiast pomóc, prowadzi do wypalenia i frustracji. A co, jeśli zaakceptujesz fakt, że nikt nie musi wiedzieć wszystkiego, a kluczem jest skuteczna nauka i planowanie?
3. Unikanie – „Po prostu tego nie zrobię”
Unikanie to jedna z najczęstszych dezadaptacyjnych strategii. Boimy się konfrontacji z trudnymi emocjami, więc decydujemy się odsunąć problem na później. Problem w tym, że to „później” zawsze przychodzi, a z nim jeszcze większy stres i poczucie winy. Na przykład, kiedy nie idziesz na egzamin, bo strach Cię paraliżuje, na chwilę odczuwasz ulgę. Ale co dalej? Egzamin trzeba będzie prędzej czy później zdać, a kolejne terminy mogą być jeszcze bardziej stresujące. W ten sposób unikanie tworzy błędne koło.
Jak przerwać ten cykl?
Dezadaptacyjne strategie zachowania dają nam chwilowe poczucie ulgi, ale długoterminowo przyczyniają się do jeszcze większego stresu i dyskomfortu. Warto zamiast tego spróbować adaptacyjnych strategii, które pomagają radzić sobie z emocjami w sposób zdrowy i trwały. Kluczem jest świadome podejmowanie decyzji oraz praca nad zrozumieniem własnych przekonań i emocji.
Jeśli czujesz, że zmagasz się z dezadaptacyjnymi strategiami zachowania, zapraszam na konsultacje psychologiczne. Wspólnie przyjrzymy się Twoim trudnościom i poszukamy sposobów na to, by lepiej radzić sobie z wyzwaniami codzienności.
Pozdrawiam!
Sebastian Kubiak
Psycholog Gniezno
